Nhà thờ Lòng Sông

Vẻ cổ kính, trầm mặc, nằm uy nghiêm dưới tàng cây xanh gần cửa sông Phú Hòa đổ ra Đầm Thị Nại là một tu viện mang đậm kiến trúc Gothic với lịch sử hàng trăm năm, như một nốt chấm phá cho bức tranh làng quê sông nước, ruộng đồng ở vùng Phước Sơn, Tuy Phước, Bình Định. Đây là một điểm khám phá thú vị khi bạn đến du lịch Bình Định.

Khu vực đầm Thị Nại dưới Vương triều Vijaya – Champa tồn tại từ thế kỷ 11 đến thế kỷ 15 là một thương cảng lớn kết nối với thế giới bên ngoài, giao thương buôn bán sầm uất, tên gọi theo tiếng Champa là Thilibinai. Đến thế kỷ 17 các giáo sĩ người Bồ Đào Nha đã đặt chân đến vùng đất này. 

Cristophoro Borri, giáo sĩ dòng Tên người Ý đã viết trong tác phẩm Xứ đàng trong năm 1621 thuật lại chuyện ông được một viên quan trấn phủ Quy Nhơn đón tiếp nồng hậu, cho phép xây dựng nhà thờ để truyền đạo. Và điểm đầu tiên khi các giáo sĩ cập bến là cảng Nước Mặn vào năm 1618, được quan phủ Quy Nhơn là khám lý Trần Đức Tài cho phép vào giảng đạo. 

Sau do dòng chảy bồi đắp, việc đi lại giao thương ở cảng Nước Mặn không thuận tiện nên cơ sở truyền giáo chuyển về Lòng Sông. Khoảng năm 1862, giám mục người Pháp Stephano Cuénot cai quản giáo phận Đàng Trong giao cho linh mục Phaolô Châu coi sóc nhà thờ Lòng Sông.

Từ con đường giao thương thuỷ bắt đầu từ đầm Thị Nại, các tàu buôn ngược dòng sông Côn lên thượng nguồn, đến tận vùng núi Tây Sơn thượng đạo, một phần thuộc Vĩnh Thạnh ngày nay để tiếp tục chuyển hàng hoá lên vùng Tây Nguyên. Các giáo sĩ truyền giáo cũng theo con đường này đi truyền đạo, và nhà thờ Lòng Sông là một di tích còn lại của những giáo sĩ truyền giáo Bồ Đào Nha khi đặt chân lên vùng đất Quy Nhơn, Bình Định.

Nhà thờ Lòng Sông, ở thôn Sanh Phương, xã Phước Sơn, huyện Tuy Phước, Bình Định, trên đường từ Tuy Phước lên Gò Bồi, rẽ phải vào cầu Đôi, qua ba bờ tràn là đến gò đất giữa đồng, nơi nhà thờ Lòng Sông toạ lạc. Theo một số thông tin, nơi đây trước kia có tên gọi là nhà thờ Làng Sông, vì bao quanh là vùng ruộng đồng, sông nước, nhưng rồi tấm biển đề ở cổng nhà thờ qua thời gian, bị phai mờ nên khi sửa lại theo phát âm của người địa phương, chữ “làng” được chuyển thành “lòng”, và tên gọi đó được giữ cho đến bây giờ.

Nhà thờ Lòng Sông được xây dựng theo lối kiến trúc Gothic – một lối kiến trúc đặc trưng của người châu Âu trong xây dựng nhà thờ và cung điện. Có thể nhận rõ điều này bởi phần chính diện của nhà thờ được trang trí bằng những khung ô đối xứng, các bông gió trang trí, và những hoa văn hoạ tiết, cổng vòm nhọn quen thuộc trong lối xây dựng kiến trúc thánh đường. 

Mặt tiền của nhà thờ Lòng Sông thoạt nhìn rất giống với kiến trúc thánh đường Paul cổ kính ở Macao do người Bồ Đào Nha xây dựng. Tuy không hoành tráng và đồ sộ như thánh đường Paul, nhưng nhà thờ Lòng Sông đến nay vẫn giữ gần như nguyên vẹn từng nét kiến trúc ngày xưa để lại. 

Cả khu nhà thờ Lòng Sông nằm giữa một gò cao, trồng cây sao xanh cổ thụ. Những phần chính của kiến trúc nhà thờ Lòng Sông gần như còn nguyên vẹn, từng bước cầu thang gỗ, khung cửa được điêu khắc tỉ mỉ, chi tiết rất đẹp mắt.

Phần thánh đường Lòng Sông là kiến trúc xây dựng xưa nhất so với các kiến trúc còn lại trong khu vực nhà thờ, sau đó nhà thờ Lòng Sông được chuyển thành chủng viện Lòng Sông và xây dựng thêm các kiến trúc kế cận để phục vụ cho việc giảng dạy tu sĩ. 

Lục tìm tư liệu về thời điểm xây dựng nhà thờ Lòng Sông nhưng hoàn toàn không có, người hiện đang chịu trách nhiệm trông coi khu nhà thờ cũng không có manh mối gì về thời gian xây dựng. Theo một số thông tin thì vào ngày 14.1.1964, chủng viện Lòng Sông đã tổ chức lễ kỷ niệm (bách chu niên) 100 năm thành lập. Nhưng chắc chắn nhà thờ Lòng Sông đã được xây dựng trước đó khá lâu. Tính cho đến nay, kiến trúc chính này đã tồn tại tối thiểu là 165 năm. 

Nằm đối xứng với thánh đường, là hai toà nhà xưa kia dành cho các tu sinh, được xây dựng mang đặc trưng kiến trúc kiểu Pháp, tường vôi vàng, trường lang với những hàng cột và cửa vòm ở ban công – nét đặc trưng của lối kiến trúc thuộc địa quen thuộc. Màu xám của tổng thể và màu trắng của một số nét chi tiết ở mặt chính diện thánh đường Lòng Sông kết hợp cùng dãy nhà màu vàng hai tầng đối xứng nhau tạo nên sự hoà hợp trong một không gian rợp bóng cổ thụ và xanh tươi của hoa cỏ. 

Năm 1983, Chủng viện Lòng Sông ngừng hoạt động. Hiện nay chỉ còn người trông coi, chăm sóc vườn cây và bảo vệ khu kiến trúc cổ, giữ gìn vẻ đẹp theo thời gian của nhà thờ. Đến với nhà thờ Lòng Sông bạn sẽ thấy được sự ngăn nắp, sạch sẽ mà hiếm một công trình kiến trúc cổ nào có thể đáp ứng được. Để một khi nào đó bạn có dịp ghé về vùng Phước Sơn, hãy nhớ ghé nhà thờ Lòng Sông để cảm nhận được sự yên bình, không khí mát rượi, một chút hoài niệm về quá khứ, ngắm nhìn vẻ đẹp của không gian cây sao xanh với nhà thờ. Đây chắc hẳn là một chuyến đi đầy thú vị dành cho bạn.